Ngành công nghiệp ô tô nói chung và Toyota nói riêng đang được hưởng lợi nhờ giá xăng giảm, kích thích tiêu thụ xe tại nhiều thị trường đặc biệt là tại Mỹ. Tuy vậy, ngành công nghiệp ô tô truyền thống và Toyota vẫn đang lo lắng trước sự đe dọa mới từ khoa học kỹ thuật.

Những tập đoàn ô tô truyền thống như Toyota đang lo ngại các công ty công nghệ sẽ làm thay đổi xu hướng giao thông cá nhân cũng như cách kiếm lợi nhuận của mảng sản xuất xe hơi.

Công nghệ lái xe tự động đang dần phát triển và rất có thể trong tương lai, ngành ô tô sẽ lại giống như điện thoại di động, khi Trung Quốc chịu trách nhiệm sản xuất “phần cứng” cho hầu hết các hãng nổi tiếng trên thế giới.

Tập đoàn Alphabet (Google) đang phát triển dòng xe lái tự động trong khi Apple đang nghiên cứu loại xe chạy bằng điện. Những công ty lớn này cùng với các startup như Uber Technologies đang đẩy mạnh nghiên cứu hướng tới một tương lai hoàn toàn mới trong ngành ô tô.

Sự bùng nổ của dịch vụ “đi xe chung” như Uber, GrabTaxi, Didi Kuaidi, Lyft đang ảnh hưởng đến nhu cầu mua xe của người tiêu dùng ngày nay.

Một Nokia trong ngành ô tô?

Lo ngại này của Toyota hiện đã không còn nằm trên giấy mà đã được hiện thực hóa. Doanh số gia tăng của dòng xe điện Tesla Motors là báo hiệu cho một cuộc cách mạng trong ngành ô tô tương tự như những gì đã xảy ra trong mảng điện thoại di động.

Một số tập đoàn ô tô lớn đã nhận ra xu thế mới này và có điều chỉnh hợp lý. Hãng GM đã đầu tư 500 triệu USD cho công ty cung cấp dịch vụ taxi Lyft-một trong những đối thủ của Uber. Công ty Ford Motor cũng đang đàm phán với Google để sử dụng phần mềm của hãng này cho các dòng xe tự động của công ty.

Trong ngành công nghiệp ô tô, có lẽ Toyota là tập đoàn cảm nhận được rõ nhất nguy cơ này khi hãng đứng đầu thế giới về doanh thu bán xe. Doanh số bình quân hàng năm của Toyota đạt hơn 10 triệu chiếc với lợi nhuận khoảng 19 tỷ USD.

Cựu quản lý Hiroyoshi Yoshiki của Toyota cho biết dù vẫn giữ vị trí hàng đầu trong ngành ô tô nhưng tâm lý lo ngại đang ngày một dâng cao trong công ty.

Nguyên nhân chính là mối đe dọa mới không đến từ thị trường truyền thống và Toyota không thể sử dụng các thế mạnh của mình như chất lượng hay năng lực sản xuất để đối phó với vấn đề. Mảng xe tự động, xe điện, hay dịch vụ “đi xe chung” đều không phải là thế mạnh của Toyota.

“Bạn có ưu thế nhất khi bạn chơi trên sân nhà. Nhưng nếu một đối thủ không ngờ tới tại một sân chơi khác tham gia cuộc chơi và khiến các luật lệ mà bạn cho rằng không thể thay đổi bị phá vỡ thì người chơi gỏi nhất trong luật lễ cũ sẽ là người dễ bị đánh bại nhất”, ông Yoshiki nói.

Có lẽ Nokia là người hiểu rõ nhất câu nói này khi từ một công ty hàng đầu về điện thoại di đông, hãng mất thị phần vào tay người mới Apple và giờ đây bị Microsoft mua lại.

Trong 4 năm qua, ban giám đốc điều hành Toyota không hề có hứng thú với mảng xe tự động hay những công nghệ mới sắp thay đổi ngành ô tô.

Trước những bước đi mạnh mẽ của Google hay Apple, nhiều nhân viên và chuyên gia của Toyota đã phải vật lộn để thuyết phục Chủ tịch Akio Toyoda, cháu của nhà sáng lập hãng xe Toyota, về sự cần thiết thay đổi trong công nghệ ngành ô tô.

Ông Toyoda nổi tiếng là một người không “ưa” công nghệ lái tự động. Năm 2014, vị chủ tịch này đã từng tuyên bố sẽ không tin tưởng công nghệ lái xe tự động cho đến khi kỹ thuật này có thể thật sự thay thế tài xế trong cuộc đua xe tại Nurburgring-Đức. Đây là một giải đua xe mà chính ông Toyoda thường đích thân tham gia.

Tuy vậy, quan điểm hiện nay của Chủ tịch Toyoda đã thay đổi bất ngờ với hàng loạt những động thái cho thấy Toyota đang theo gót các công ty đầu tư vào công nghệ xe tự động.

Hãng mới tuyên bố sẽ đầu tư hơn 1 tỷ USD và thuê những kỹ sư giỏi nhất của thung lũng Silicon để phát triển kỹ thuật này. Công ty dự kiến sẽ cho ra mắt dòng xe lái tự động vào năm 2020 và dự định sẽ áp dụng các công nghệ trí thông minh nhân tạo (AI) hay robot vào sản xuất xe ô tô.

Một số chuyên gia của Google trong mảng xe tự động cho rằng động thái của Toyota có thể thúc đẩy những bước đi tương tự từ các đối thủ khác. Hiện nay, tất cả các CEO trong ngành ô tô đều sẽ nói về mảng xe tự động trước những tiềm năng phát triển to lớn của lĩnh vực này.

Mọi chuyện bắt đầu từ năm 2009

Khi ông Toyoda lên nắm quyền vào năm 2009, kinh tế thế giới đang trải qua giai đoạn khủng hoảng và Toyota đã có năm thua lỗ đầu tiên sau nhiều thập kỷ. Hơn nữa, công ty cũng đang chịu ảnh hưởng sau vụ bê bối chất lượng bàn đạp chân ga, khiến hãng phải thu hồi hàng loạt sản phẩm và phải chịu phạt hơn 2 tỷ USD.

Năm 2011, động đất và sóng thần diễn ra tại Nhật Bản đã khiến ngành ô tô tại đây phải tạm dừng hoạt động.

Hàng loạt những biến cố đã khiến Toyota nhạy cảm hơn đối với các thay đổi cũng như khiến Chủ tịch Toyoda không đồng ý đầu tư mạnh mẽ vào mảng xe tự động, vốn chưa được kiểm chứng về độ an toàn khi đó.

Trong khi đó, Google bắt đầu dự án xe tự động từ năm 2009 dù không mấy ai quan tâm đến công nghệ này khi đó. Thậm chí, nhiều chuyên gia của Google cũng không thực sự nghiêm túc phát triển dự án.

Công chúng chỉ chú ý tới công nghệ này vào năm 2012 khi Google cho chạy thử công khai dòng xe tự động của hãng. Khi đó, Google thậm chí đã “đánh tiếng” hợp tác với Toyota. Đây là một ý tưởng hoàn hảo khi Google có ưu thế về phần mềm, còn Toyota nổi tiếng về chất lượng sản xuất các dòng xe truyền thống.

Quản lý cấp cao của Toyota thời đó là ông Yasumori Ihara thậm chí đã đến trụ sở Google để xem xét về công nghệ lái xe tự động.

“Tôi đã thật sự bất ngờ về tốc độ phát triển dự án của Google”, ông Ihara nói.

Các kỹ sư và nhân viên của Toyota cũng đã làm việc với phía Google. Tuy nhiên, phía Toyota cuối cùng đã từ chối chia sẻ thông tin cũng như hợp tác do lo ngại rằng những chiếc xe hơi sẽ biến thành “phần cứng” của Google.

Công ty sản xuất xe hơi hàng đầu thế giới này lo ngại là có lý do khi hiện nay, những tập đoàn công nghệ sản xuất điện thoại hầu hết thuê ngoài để làm phần cứng và công ty chỉ chịu trách nhiệm phần mềm. Nếu điều tương tự diễn ra với ngành ô tô, vị thế của Toyota sẽ hoàn toàn biến mất.

Trong khoảng thời gian đó, các tập đoàn sản xuất ô tô lớn khác cũng bắt đầu lưu ý đến công nghệ xe tự động. Triển lãm xe hơi CES tại Las Vegas thời gian đó hoàn toàn trở thành một bữa tiệc cho kỹ thuật lái xe tự động.

Khi đó, Toyota cũng bắt đầu nghiên cứu công nghệ mới này với sự tham gia của vài chuyên gia. Tuy nhiên, họ không có ý tưởng đột phá nào ra ngoài các nguyên mẫu xe truyền thống bởi việc một chiếc xe có thể tự động lái lúc bấy giờ là quá xa lạ.

Tập đoàn Toyota bắt đầu thử nghiệm công kỹ thuật lái xe tự động tại Michigan vào năm 2012 nhưng các kỹ sư gặp bất đồng sâu sắc về ý tưởng.

Chủ tịch Toyoda cho rằng giới trẻ ngày nay quá chú tâm vào smartphone thay vì lái xe và ông muốn thay đổi điều này. Khẩu hiệu “Fun to Drive- Tạm dịch: Niềm vui thú khi lái xe” của Toyota cho thấy hãng thiên hướng tập trung nghiên cứu một chiếc xe thông minh, tạo nên nhiều tiện ích thuận lợi và cải thiện kỹ năng lái cho tài xế hơn là loại bỏ hoàn toàn người lái.

Vào tháng 1/2014, Toyota âm thầm thành lập một nhóm nghiên cứu xe ô tô tự lái hoàn toàn, nhưng tên của nhóm lại không thể hiện công nghệ tự lái mà được thay thế bằng “Nhóm phát triển công ngệ lái xe thông minh”.

Lý do rất đơn giản, việc nhắc đến công nghệ lái xe tự động đi ngược lại khẩu hiệu “Fun to Drive” của Toyota, vốn được hiểu là tăng cường cảm giác thích thú khi lái xe trong khi kỹ thuật mới lại thay thế luôn cả tài xế.

Tháng 5/2014, Google tiết lộ hình ảnh chiếc xe lái tự động hoàn chỉnh của hãng trên đường lái thử California. Chắc chắn tập đoàn này đã đầu tư rất nhiều cũng như có được vô số kinh nghiệm trong việc phát triern công nghệ này.

Cùng thời gian đó, Kỹ sư Ken Koibuchi, người đứng đầu nhóm nghiên cứu xe tự động của Toyota đã có bài diễn thuyết trước ban điều hành Toyota, nhưng Chủ tịch Toyoda vắng mặt trong cuộc họp đó.

Ông Koibuchi đã nhận định Toyota đang gặp những thách thức mà hãng chưa hề gặp phải trước đây. Khách hàng ngày nay đòi hỏi nhiều kỹ thuật công nghệ cao trên xe hơi, như hệ thống định vị bản đồ điện tử, hệ thống nhận diện hình ảnh hay cả trí thông minh nhân tạo (AI).

Hãng Toyota có kinh nghiệm về phát triển những thiết bị như hệ thống phanh, tay lái, gương chiếu nhưng công ty không thể so sánh với các tập đoàn công nghệ về những kỹ thuật trên được.

“Ban điều hành Toyota đã nhận ra rằng những đối thủ mới sẽ đến từ lĩnh vực IT và họ sẽ phải cạnh tranh theo cách chưa từng xảy ra trước đó”, ông Koibuchi nói.

Sau cuộc họp trên, ngân sách cho nhóm nghiên cứu của ông Koibuchi đã được nâng lên.

Các đối thủ của Toyota trên thị trường ô tô cũng nhận ra điều tương tự. Tháng 7/2014, hãng Nissan Motor tuyên bố kế hoạch ra mắt xe lái tự động vào năm 2020. Tháng 1/2015, hãng Mercedes gới thiệu một thiết kế lái xe tự động với không gian trong xe được thiết kế như một phòng họp nhỏ.

Các dòng xe lái tự động của cả Toyota và Google đều cần những cảm biến để hoạt động

Những thay đổi muộn màng

Hàng loạt những nghi vấn được các chuyên gia trong và ngoài công ty cũng như nhà đầu tư đặt ra đối với Toyota. Hãng đã giải thích với giới truyền thông rằng mình đang tăng cường nghiên cứu công nghệ này, nhưng rõ ràng các nhân viên của tập đoàn đã gặp khó khi cố thuyết phục Chủ tịch Toyoda.

Rõ ràng, quan điểm công nghệ chỉ nên giúp lái xe chứ không nên thay thế họ đã ăn sâu vào tiềm thức của vị chủ tịch Toyota.

Mặc dù cuối cùng ông Toyoda đã đồng ý phát triển dòng xe tự động, nhưng có vẻ Toyota đã quá chậm chân so với nhiều công ty khác. Chính bản thân ông Toyoda đã bào chữa rằng một quản lý cấp cao như ông khó tiếp cận được với tình hình thực tế và đôi khi những thông tin mà ông nhận được đã quá “lỗi thời”.

Chủ tịch Toyoda cho biết ông bắt đầu thay đổi quan điểm khi gặp những vận động viên khuyết tật tại Paralympics năm 2014. Những vận động viên đó nói rằng họ không muốn trực tiếp lái những chiếc xe được thiết kế dành riêng cho người khuyết tật, họ chỉ đơn giản muốn được ngồi trong xe và di chuyển đến nơi cần đến. Như vậy, một chiếc xe lái tự động là phương pháp khá thích hợp.

Theo ông Toyoda, dù là ô tô lái tự động hay không thì một chiếc xe nên đem lại cảm giác tự do cho người lái.

“Điều quan trọng nhất là một chiếc xe cần chiếm được sự yêu thích của người dùng”, ông Toyoda nói.

Tuy nhiên, ông Toyoda cũng thừa nhận rằng sẽ không từ bỏ khẩu hiệu “Fun to Drive” cùng như mục đích ban đầu của công ty khi thiết kế xe hơi.

Với sự chấp nhận của Chủ tịch Toyoda, tập đoán Toyota đã nhanh chóng đầu tư khoảng 1 tỷ USD cho phòng nghiên cứu trí thông minh nhân tạo tại thung lũng Silicon. Hãng cũng dự kiến tuyển thêm khoảng 200 kỹ sư trong mảng công nghệ mới và chi 8 triệu USD để phát triển kỹ thuật nhận dạng giọng nói.

Hiện Toyota mới chỉ có 70 kỹ sư nghiên cứu công nghệ lái xe tự động ở Nhật Bản và khoảng 100 kỹ sư khác ở thung lũng Silicon.

Hoàng Nam

Theo Trí Thức Trẻ/WSJ